PAPA test ili citološka analiza vrste, izgleda i abnormalnosti stanica vrata maternice se sastoji u uzimanju brisa vrata materice, pri čemu se koriste drvena špatula, štapić s vatom i predmetno stakalce, njegovom fiksiranju u alkoholu, i specijalnom bojenju u citološkoj laboratoriji. Metodu bojenja je pre pedesetak godina otkrio američki znanstvenik grčkog porekla Papanicolau, po kojem je i nastao naziv PAPA test. U stalnoj potrazi za poboljšanjem točnosti u otkrivanju patoloških promena, znanstvenici su razvili nove tehnologije, čija primena bi mogla dati više informacija o anomalijama epitela vrata materice, nego što to može isključivo PAPA test. PapNet test se služi kompjutorizovanim očitavanjem preparata, kako bi se otkrile promene na stanicama koje je možda citolog propustio. ThinPrep test ili tekući PAPA test podrazumeva uzimanje uzorka stanica s vrata materice uz pomoć specijalne četkice i potapanje u bočicu s tečnošću kako bi se sprečilo isušivanje stanica, potom filtriranje i uklanjanje ostataka u citološkoj laboratoriji, neposredno pre citološke analize. S novim tehnikama se procenjuje porast kvaliteta u dijagnostici promena stanica vrata materice: poboljšanje otkrivanja nenormalnih stanica za 65%, kao i smanjenje broja nekvalitetnih uzoraka za 50%, u poređenju s običnom tehnikom PAPA testa.

Godišnja PAPA kontrola smanjuje rizik umiranja od raka vrata materice za 90%. Optimalna je PAPA kontrola na šest meseci, obavezna jednom godišnje. Najbolje vreme za uzimanje uzorka je oko sredine ciklusa. Ukoliko se promene otkriju dovoljno rano, lečenje je jednostavno, relativno lako i poštedno. Tačnost PAPA testa je oko 75 - 80%, u kombinaciji sa drugim metodama (kolposkopija i histologija) tačnost raste do 95%.

Abnormalnosti u PAPA testu obuhvataju pre svega različite stupnjeve cervikalne displazije - promene stanica vrata materice, osobito jezgara (diskarioza) u izgledu, obliku, veličini i intenzitetu obojenosti, kao i smetnje u sazrevanju epitela, odnosno početni ili mikrokarcinom. Displazije su prisutne u oko 2 - 5% žena. Njihov maligni potencijal (rizik prelaza u karcinom) iznosi 10 - 15%, a ako se radi o CIS 30 - 50%.

Displazija lakog stupnja - CIN 1Radi se o najblažem vidu displazije, a promene koje se vide u PAPA testu obuhvataju nalaz diskarioze na superficijalnim stanicama: citoplazma je intaktna i izdiferencirana, a jezgro blago povećano, nepravilnog oblika s hiperkromazijom ili zgrudvanim kromatinom. Kod lake displazije je za očekivati spontanu regresiju u oko 70% slučajeva u okviru 1 godine.

Displazija srednje teškog stupnja - CIN 2 Srednje teška displazija obuhvata nalaz diskarioze na superficijalnim i intermedijarnim stanicama. Promene inače histološki zahvataju do 2/3 debljine epitela, pri čemu je sloj bazalnih stanica jasno proširen s većim brojem mitoza, kao i većim brojem stanica s atipičnim jezgrima, odnosno atipičnog izgleda


Displazija teškog stupnja - CIN 3Teška displazija ili CIN 3 zahvata više od 2/3 debljine epitela. U PAPA testu se diskariotične stanice nalaze u slojevima superficijalnih, intermedijarnih i parabazalnih stanica.



Kod carcinoma in situ - CIS diskariotične promene se nalaze na svim slojevima stanica, a znaci regularne građe epitela kao i sazrevanje stanica u potpunosti nedostaju. Razlika prema invazivnom karcinomu je histološke naravi - očuvana je naime bazalna membrana, membrana koja razdvaja epitel i vezivno tkivo s krvnim i limfnim žilama koje se nalazi ispod epitela.

Lečenje: Istraživanja pokazuju da se veliki dio abnormalnosti u PAPA testu vraća na normalu bez lečenja, čak i ako je pozitivan nalaz HPV high-risk. Ponekada se PAPA test ipak brzo pogoršava. Upravo iz tog razloga, kod nalaza cervikalne displazije u PAPA testu najvažniji savet je redovna PAPA kontrola. U slučaju sumnje na prateće infekcije rade se mikrobiološki brisevi (aerobi, anaerobi, mikoplazme, ureaplazme, hlamidije, HPV) i provodi lečenje prema antibiogramu. U lečenju CIN-a prevladava stav o što poštednijem lečenju, koje će omogućiti što ranije "rešavanje" displazije, bez značajnijih ili trajnijih posledica. S obzirom na znatnu mogućnost spontane regresije nalaza: kod CIN 1 do 60%, kod CIN 2 i CIN 3 prosečno 35%, posebno nakon lečenja upalnih promena, prvi korak je bakteriološka i virusološka obrada vrata materice, te lečenje prisutne infekcije. U slučaju nalaza HPV infekcije visokorizičnim tipovima, neophodno je uraditi kolposkopiju, a zavisno od tog nalaza i biopsiju. Regresija nalaza - povlačenje displazije nakon biopsije iznosi i do 70%. Kod nižih i srednjih stupnjeva displazije opisani su dobri rezultati lečenja niskim dozama prirodnog interferona, s uspehom terapije do 80%. Glavni cilj lokalnog lečenja inteferonom je inhibicija ugradnje HPV-a u genom još neinficiranih stanica koje izgrađuju sluznicu rodnice i vrata maternice. Razvitkom cepiva protiv HPV (profilaktičko i terapeutsko cepivo, trenutačno u III kliničkoj fazi ispitivanja) računa se da će se konačno smanjiti rizik od ove opasne infekcije. Kod progresije nalaza i perzistencije promena metoda izbora je dijagnostička (vrlo često istovremeno i terapijska) konizacija.

U slučaju perzistencije teške displazije: CIN 3 i CIS, kao i kod nalaza CIN 2 koji se ne menja više od 12 meseci preporučuje se konizacija. Svakako tek histološka analiza konusa omogućuje konačnu dijagnozu. U slučaju da bolesno tkivo nije odstranjeno u celosti može se načiniti rekonizacija ili histerektomija (odstranjenje materice). Nakon operativne sanacije neophodne su 3 - mesečne citološke kontrole, kao i kontrolni HPV bris. Alternativne mogućnosti: S obzirom na mogućnost spontanog clearance-a humanog papiloma virusa (koji se u slučaju teške displazije nalazi u 99,7% ispitivanih uzoraka) što je praćeno visokim procentom samoizlečenja, u svrhu onemogućavanja ping-pong efekta preporučuje se svakako zaštićeni polni odnos (kondom).

Savetuje se  povećanje unosa antioksidativnih vitamina (Carotenoid Complex, Flavonoid Complex, Betaguard) i folne kiseline (Folacin) u prehrani.

Kontraceptivne tablete mogu povećati verovatnoću nastanka abnormalnosti epitela, iako je mehanizam nepoznat. Raspravlja se veća seksualna sloboda i veći broj partnera, iako je verovatniji mehanizam smanjenje količinerazine B vitamina, odnosno folne kiseline u krvi pri uporabi kontraceptivnih pilulae

Poznat i snažan antioksidativni učinak imaju i preparati aloe vera (Aloe Vera Plus, Aloe Vera Gel). U stimulaciji imunološkog odgovora uz pravilnu prehranu, prekid pušenja i upotrebe alkohola, značajnu ulogu igraju i smanjenje stresa, pravilan raspored dnevne aktivnosti i dnevnog odmora, odnosno ugodna dnevna rutina. Stimulacija lokalnog imunološkog odgovora rodnice postiže se regeneracijom i snaženjem prirodne vaginalne flore (Döderlein Med).